در آستانه روزهای 13 ،14 و 15 رجب خیل عظیمی از جوانان خداجو برای تزکیه نفس و دوستی بیشتر با خدای لایزال به اعتکاف در مساجد مبادرت می ورزند به همین بهانه به مفهوم و تاریخچه این اعمال انسان ساز می پردازیم...
ما را در ادامه مطلب دنبال کنید
منبع: Www.noorolhoda-5.persianblog.ir
تمامی ادعیه و اعمالی که در قالب عبادت وارد شده اند از دو جنبه قابل بررسی می باشند:شکلی و ظاهری، ماهوی و معنوی؛ اگر چه شاید بسیاری از اعمال عبادی و فرائض دینی در ظاهر و اجرا، فرم و قالب با هم متفاوت بوده و به یک شکل انجام نمی گیرند اما حقیقت و ماهیّت تمامی این افعال و اعمال از جمله اعتکاف که یکی از اعمالی است که سرآمد دیگر عبادات محسوب می گردد؛ توجّه باطنی و قلبی به ذات اقدس الهی می باشد.
اعمال عبادی اگر چه در شکل دارای کثرت و تنوّع می باشند اما همه آنها در عین کثرت در اهداف الهی و رسیدن انسان به کمال و سعادت دنیوی و اخروی وحدت دارند (وحدت در عین کثرت).
«دین، رهبانیّت (بمعنای عام یعنی ترک دنیا، افراط در خوف و اضاعه حقوق اجتماعی) را نوعی انحراف و تلقّی عوامانه از خدایی شدن معرفی کرده است. اکنون با عنایت به بینش رهبانی و تأثیر اعتکاف در جای گرفتن هر کدام در موضع خود، باید دید پیشنهاد دین برای جایگزینی که مشکل رهبانیت را نداشته باشد، چیست؟
رهبانیت یعنی ترس و کناره گیری از دنیا و متفرّق شدن از جمع عمومی با سیاحت در کوه ها و سعی در سرکوب کردن تمایلات جسمانی (مثل میل جنسی که با خصاء کردن انجام می گیرد) .»
تعریف اعتکاف
«اعتکاف مصدر باب افتعال به معنی پیوستگی به چیزی داشتن و حبس کردن و در لغت درنگ کردن و ادامه دادن است. »
«لغت اعتکاف از کلمه عکف مشتق می گردد و بر وزن فَعَلَ میباشد. اهل لغت برای این ماده، معانی گوناگونی را ذکر نموده اند ولی با دقت در کلام آنها میتوان به این نتیجه رسید که همگی آنها تقریباً یک معنای کلی و جامع را در نظر داشتهاند.»
«اعتکاف در لغت به معنای حبس بودن است و از همین معناست درنگ طولانی و همراه دائمی چیزی بودن، چه آن شیء خوب باشد و چه بد مثل آن چه که در قرآن آمده که به کفّار گفته میشود چیست این بتهایی که شما در برابر آنها دائماً زانو زده اید و در جای دیگر میفرماید کفّار و بت پرستان برابر بتهای خود به اعتکاف نشسته اند و معنای شرعی آن مکث و درنگ طولانی برای عبادت و راز و نیاز با خدا در مسجد میباشد.»
اگر بخواهیم به معنای لغوی اعتکاف بپردازیم شاید بتوان دهها معنی بر اساس کتب مختلف از اعتکاف برشمرد؛ اعتکاف به معنای بازداشتن، مراقبت کردن، منع نمودن و ملازمت همراه با تعظیم است. در واقع، معنای ریشه ای عکف ماندن بر محور چیزی است که مفاهیم ملازمت، مواظبت، بازداشتن، ماندن، مقابله و ... از آثار و نتایج این معنایند.
اعتکاف از این ریشه بر وزن افتعال است. «لغویان آن را به ماندن بر چیزی و سکونت کردن در مکانی معنا کرده اند، البته مشروط به اینکه این سکونت و ماندن استمرار داشته باشد. برخی نیز، آن را به معنای زندانی کردن و نگه داشتن، معنا کرده اند، اما معنای دقیقتر و روانتر آن اقامت و ماندن طولانی است.»
درجواهرالکلام اعتکاف اینگونه تعریف شده است: «الاعتکاف لغه هو الاحتباس و منه اللبث الطویل الذی هو احد افراد لزوم الشیء النفس علیه براً کان او غیره قال الله تعالی: ما هذه التماثیل التی انتم لها عاکفون ای لازمون لها و حاسبون انفسکم علیها نحو قوله: یعکفون علی اصنام لهم و شرعا علی وجه النقل اوالمجاز الشرعی هواللبث المتطاول للعباده.»
«اعتکاف به حسب معنی لغوی یعنی مقیم شدن دریک محل معین ودر اصطلاح فقهی عبارت است از نوعی عبادت که انسان سه روز یا بیشتر در مسجد مقیم می شود و پا بیرون نمی گذارد و هر سه روز، روزه می گیرد این کار شرائط و احکامی دارد که در کتب فقهی مسطور است.»
مفهوم اصطلاحی اعتکاف :
اما در میان تعاریف موجود در خصوص اعتکاف، بهترین تعریف را حضرت امام (ره) در تحریرالوسیله ارائه فرموده اند وآن اینکه: «اعتکاف، عبارت است از ماندن در مسجد و درنگ درآن به قصد اینکه بندگی خدا نماید.»
آنچه از تعریف حضرت امام درباره ی اعتکاف آشکار است هدف از ماندن در مسجد، فقط و فقط برای بندگی و عبودیت میباشد و زمانی که با این قصد و نیت در مسجد حضور پیدا کنیم میتوانیم بگوئیم که معتکف شدهایم. پس تنها ماندن در مسجد کافی نیست بلکه این ماندن باید همراه با انجام اعمال و عبادات خاصّه خودش باشد که اعتکاف به خودی خود مستحب است ولی به وسیله نذر کردن یا با خدا عهد بستن و با سوگند یاد کردن واجب میشود.
«به تعبیر کاملتر، یعنی وقوف و ماندن در مسجد، طبق شرایط و آداب خاص شرعی به عبارت دیگر، اعتکاف عبارتست از: ماندن در مکانی ویژه طبق شرایط خاص و برای مدت زمانی مخصوص به منظور عبادت، که بطور دقیقتر می توان گفت: اعتکاف فقط ماندن در مسجد است به قصد تعبّد، هرچند قصد عبادت دیگر نداشته باشد ، ولی احوط است قصد عبادت دیگر نیزداشته باشد.»
تاریخچه اعتکاف :
اعتکاف در قبل از اسلام در بین ادیان الهی وجود داشته و اسلام نیز حکم آنرا تنفیذ کرده است. با نگاهی به آیات قرآن کریم که ارزشمندترین و متقنترین صُحُف تاریخ بشریت میباشد در مییابیم که اعتکاف در بین پیامبران و ادیان الهی جایگاه ویژهای داشته است. در مجموع چند بار ماده عکف در قرآن مجید آمده است که نشان ازاهمیت این سنت حسنه دار؛ مانند: سوره های اعراف آیه 138، طه آیههای 91و97، انبیاء آیه 52، شعرا آیه 71، حج آیه 25، بقره آیه های 125و187. حضرت باریتعالی در قرآن کریم خطاب به حضرت ابراهیم و اسماعیل فرمان میدهد که: «و (به خاطر بیاورید) هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم و (برای تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید.»
«از این آیه میتوان چنین استنباط نمود که در شریعت حضرت ابراهیم (ع)، عبادتی به نام اعتکاف یا با نامی به همین معنی وجود داشته است و خداوند متعال در ضمن این آیه میفرماید: «ما ابراهیم و اسماعیل را مأمور کردیم تا خانه کعبه را برای معتکفان پاکیزه وآماده سازند». شاید بتوان نزدیکترین نوع اعتکاف را به اعتکافی که در شریعت اسلامی وجود دارد همین اعتکاف دانست چرا که در خانه خدا یعنی مسجد برگزار میشده است. در کتب مقدّسی چون تورات و انجیل یا عهد قدیم و جدید نیز میتوان علامات و اشاراتی بر مراسم یا عباداتی ملازم با خلوت نشینی و جدایی از اجتماع پیدا کرده اما آنچه که به طور وضوح در آیین مسیحیت، رواج پیدا نمود و در ظاهر، امری شبیه به اعتکاف است مسأله رهبانیت میباشد.
رهبانیت به معنی خلوت نشینی، گوشهگیری و پرهیز از دنیا و پرداختن به عبادت و امور اخروی، همچون خدمت به مریضان صعبالعلاج و امثال آن می باشد. یکی از رایجترین آداب و مناسک آیین مسیحیت به شمار میرود. قرآن کریم نیز به این مطلب اشاره فرموده و اجمالاً این کار مسیحیان را تأیید میفرماید: «...و جعلنا فی قلوب الذین اتبعوه رافة و رحمة و رهبانیة ابتدعوها ما کتبناها علیهم الا ابتغاء رضوان الله فمارعوها حق رعایتها فاتینا الذین امنوا منهم اجرهم وکثیر منهم فاسقون؛ ترجمه: و در دل کسانی که از او عیسی بن مریم (ع) پیروی کردند نرمی و مهربانی و رهبانیتی که خود بدعت گذاشتند قرار دادیم ما آنرا برآنها واجب ننمودیم ولی خودشان برای بدست آوردن رضای خدا آن را قرار دادند ولی آن چنان که باید آن را رعایت ننمودند و از آنها بسیاری به راه فسق و تبهکاری شتافتند».
پس همانگونه که از این آیه کریمه استفاده میشود مسأله رهبانیت از تعالیم حضرت مسیح (ع) نبوده (اگر چه زمینه پرهیز از دنیا و زُهد گرایی در آیین آن حضرت وجود داشته است) ولی گروهی از مسیحیان به خاطر رضای خدا ترک دنیا کرده به آن روی آوردند قرآن نیز چنین کاری را رد نمیکند. ولی میفرماید: «متأسفانه همان سنتی را که خودشان ایجاد نموده بودند پاس نداشتند.»
